GÜNEY AZERBAYCAN’DA ”QADIN”(KADIN) QONUSUNA QISA BIR BAXIŞ,

Qadın, anamız, bacımız, sevgilimiz, eşimiz, ve qızımızdır. Biz qadını böyle tanıyırıq. Qadına belli düzeyde sayqımız ve sevgimiz vardır. Bütün Türk tarixi böyü, qadın çox yüksek düzeyde sayılmış, yönetim başına bile geçmiş önderlerimiz vardır. En böyük saya bileceğimiz Tumruz Xaqan, Türkan Xatun, Selcan Xantun, ve yaxın Azerbaycan Türk tarixinde Tahire Qurretüleyn, Zeyneb Paşa, Xürşid Banu Natavan, Merziye Üsküi, ve Güney Azerbaycan Milli hereketinde Sima Didar, Efsane Tovqir kimin yüzlerinden ad apara bilerik. Ancaq,…

Ancaq, tariximiz boyu, bu adın apara bileceğimiz yüzlerden çox, minler, yüz minler, ve milyonlar sayılmamış, ezilmiş, erkeklerinin arxasında ömür böyü sürünmüş, erkekleri ile tanınmış, ataerklik kültüründe erimiş, erkeğin namusu şerefi olmuş, daşqalaqlanmış, sesi boğulmuş, öldürülmüş qadın var. Ancaq, Türk milletleri Ereblerin işqal ordusuna ve bu işqalı doğrulama ve ağlama üçün qullanılan düşünceye yenilince, min illerin çürümüş, kifsemiş, qoxumuş Türk toplumlarının erkekci düşüncelerinin üstüne daha da qorxunc düşünceler artırıldı. Afriqa’nın Quzeydoğusu milletlerinin geleneklerinden qaynaqlanmış olan Yehudi, Mesihi, ve İslam kimin qadın düşmanı olan, ve qadını erkekden az ve onun qulluğunda ve yiyeliğinde olan bir düşüncenin gelmesi ile, ve daha üstünde bölgede olan Ereb ve Fars milletlerinin qadınla ilgili tutumlarının etgisi altında qalmağın sonucunda, qadın indiki duruma gelib çıxmışdır.
Ancaq, qadın qonusunda baxışların çoxu, bütünlüke ”erkek baxış açısı”ndan odluğuna göre, ”qadın”ı basqı ve yönetim altında tütmaq isteyen düşüncenin ürünüdür. Ataerklik çevresinde gelişen erkek veya qadın, qadından, ve toplumda qadın yetgilerinden (heq) söz edende, erkek baxış açısında belirlenir. Bu qorxunc durumdan qaçıb qurtulmaq çox çetindir. Nece ki, genelde, toplumumuzda erkekler ve qadınlar, qadın yetgilerini erkek baxış açısından savunulur. Bu yalnış yaxlaşımı düzeltmek üçün, toplumumuzun erkek yöntemli düşünce qaynaqları gücsüzlenmeli ve gerekliyse aradan götürülmelidir. Erkek yöntemli yönetimli bir toplumda, qadınların yönetim ve basqı altında ve gücünün çox qısıtlı olduğuna göre, duruma bilincli olan erkekler de yardımcı olmalıdırlar. Yoxsa bu basqıdan ve yönetimden qurtuluş savaşında qadınlarımızın gücü az gelir. Min iller yönetim altında ve basqı altında qalan qadınımız, gücsüz buraxdığıldığına göre bu savaşda yalnız qalmamalıdır. ”Batı”da üz veren ”qadın qurtuluşu” düşüncesi ve toplumda eyleme geçmesinde, bilincli erkeklerin de böyük qatqısı olmuşdur.
Ataerklik egemen olan bir toplumsal düşünce çevresinde, qadını bir kişi (insan) düzeyine getirib çıxarmaq, çox çetindir. Qadın yetgileri isteyişinde olan qadın ve erkekler, İslam’ın ve Fars’lığın qadın düşmanı tutumlarından silkelenmeli ve arınmalıdır. Qadın yetgilerini qısıtlamaq qadınlar terefinden bile olsa gercekcil olmadığına göre sayılır olmamalıdır. Demek kimsenin qadın olsa bile qadın yetgilerini qısıtlamağa yetgisi olmamalıdır. Bu bir demokratik yaxlaşım değildir. Bu qadın yetgisine qarşıt olan anti demokratik, ancaq demokratik görünen eylemlerine örnek, İran, Quzey ya Güney Azerbaycan, veya Türkiye kimin toplumlarda, qadınların eyleme çıxıb, baş örtüsü gerekliliğini ve bunu bir yetgi olduğunu savunma eylemlerinde söz ede bilirik. Demek, toplumda kişinin yetgisini qısıtlayacak ”ters yetgi”ler yetgi olaraq sayılmamalıdır, ve toplumda böyle gerici eylemlere yer ve yetgi verilmemelidir. Başqa sözde demek gerekirse, ”kişi öz yetgilerini toplumda qısıtlama yetgisi yoxdur” diye düşünürem.
Erkek baxış açısından qadın yetgilerini savunan veya savunur görünen düşünceli bireylerde ve qurumlarda, qadına gereksiz olaraq sayqı ve delicesine sevgi görünür. Qadın, bireyin ”namusu”, ”şerefi”, ”heysiyeti”dir. Qadına göre savaşlar olur. Qadın her erkeğin qırmızı çizgisi sayılır. Qadınına söz etdiren erkek pek erkek sayılmaz. Qadın erkeğin namusu olduğuna göre, qadını başqa erkeğe gönüllü olanda, o erkek de namussuz sayılır, ve ölüm bu durumdan daha yaxçı sayılır. Her erkek gönlü çekdiği qeder qadın sevib, veya qadınla ola bilir, ve elbette ki bu onun daha erkek olduğunun simgesidir. Ancaq qadına gelince, durum tersinedir. Qadın belli durumda belli zamanda belli erkekle olmalıdır, ve başqa erkekde gönlü bile olanda, veya değişik erkeklerle olmaq istediği zaman, ona en çirkin ve sayqısız sözler deyiler, ve onun yiye sayılan erkeği de bu durumdan sorumlu tutulur. İslami qurallara göre, ve İslam-Fars törelerine göre böyle qadınların yaşamlarına qıyılmalıdr. Qadının her davranışı erkeğin yönetimi ve kontrolu altında olur. Erkekle ev qurmuş bir qadın, öz ailesi veya yoldaşını görmeğe bile gedende erkeğin izini olmadan olmaz diye gelenek var. Bütün yeri göğü, dünyayı, evreni ve belke de paralel evrenleri yaradanın indiki yer üzünde simgesi olan İslamın Şie ayetullahlarının, yazdıqları, yasalaşdıqları, qurallaşdırdıqları, kültürleşdirdikleri her düşünce qadının gücünü toplumda qısıtlamaqla ve onu erkeğin eli altına vermekle ilgilidir.
Türk budunu ve elleri, Ereb ordularına yenilmeden önce, ve Ereb düşünce düzenini zorunlu olaraq menimsemeden önce, qadının kim veya kimlerle ilişgide olub olmamaq yetgisinin ve kimlerle ev qurub qurmaddığı yetisinin daha çox idi. Bu basqının altına girmeyen veya bu basqıdan uzaq qalan Türk ellerinde indiyecen qalan qadınların yetgileri ve toplumdakı belli yerleri araşdırmağa açıqdır.
Kişiliğin (insanlığın) milyonlar il gelişme sürecinde, töreme gücünün daha çox qadında olduğu, uyqarlıq sürecinde bellidir. Erkekle qadın arasındakı ilişgide ve genel olraq toplumda, qadının durumu doğal olaraq qadın üstünlüğü ile bellirlenmekdedir. Qadını toplumda qısıtlayacaq ve ”az kişi” durumuna salacaq ekim, qurallar, yasalar ve geleneklerin kökü Türklükde değildir. Bu kişiliğe ve qadınlığa qarşı kökü Türk’e yabancı olan Ereb ve Fars budunsal ve ekimsel qaynaqlarda aramaq olar. Qadının doğal olaraq toplumsal ilişgilerde üstün olduğu, geçmişimizde, erkek odaklı düşüncelere yenilmişdir.
Qadının doğal olaraq ilişgilerde üstün olduğu bilgisine sahib olan toplumu yöneten din üreten kişiler, qadını yönetim ve basqı altına getirmekle, özlerindeki gücsüzlüğün yerini doldurmq istemişler. Türk toplumlarında ”Umay” kimin ”qadın tanrı”ların yerini ”Allah” kimin ”erkek tanrı”lar almışdır. Türk toplumunda, bu erkekleşmek, daha çox şeherleşme ile de ilgili olsa da, daha çox Ereblerin erkekci düşüncelerinin ağır etgisinden doğrulmuş bir gelenekdir. Türk doğasal deyiminde ”erkekleşmek” verimsizleşmek ve qısır qalmaq analamına gelir. Ele bu baxış açısından da demek olar ki, Türk toplumları erkekleşdikce verimsizleşmiş ve gelişmeden ve geleceye doğru adımlamadan qısır qalmışdır. Biz bu erkekleşmede yalnız İslam’ın gerici ve qadın düşmanı olan düşüncelerini suçlamırıq. İslamdakı qadın düşmanı düşüncelerin qaynaqlarını Sami dinlerinin ve toplumların kültüründe, ve elbette ki Ereb milletinin cuğrafisinde ve ekiminde töreyen düşüncelerde aramaq doğrudur.
İndiki müselman veya müselman olmayan toplumlarda, qadınlik ve qadın yetgileri temelleşmeden ve toplumun temel ve genel bilincine ve altbilincine girmeden ve gelenekleşmeden, qadını erkekler arasında eşit yetgiye yiye göstermek, bireylerin, qurumların ve hetta devletlerin yapay olaraq üzlerine tutduğu ve gericilikden uzaq görünmek üçün aracıdır. Bu daha da felaketli bir durumdur. Yalniz örnek olaraq, biri ”kafir” biri ”müselman” olan Hindustan’da veya İran’da qadınların baxan veya millet vekili oluqları yanında, her iki ülkede qadının toplumda çox eşağa düzeyde yeri olduğu bellidir. Her iki ülkede qadın erkeğin yiyelendiği bir varlıq kimin alış veriş oluna bilir. Qadını üze çekib onun qadın varlığını qullanıb ilerici görünmek, qadını açıqca ezib yetgisiz buraxmaqdan daha qorxuncdur. Bu neçe üzlülük, tezvir dolu davranışlar, İran’da, Türkiye’de, Azerbaycan’da, ve bölgenin her ülkesinde ve başqa ülkelerde de görünmekdedir. Ancaq qadını qurtulmuş ülkelerde daha böyle iğrenc yapay ve tezvir dolu görüntüler görünmemekdedir. Bir Finlanda’lı siyasi parti, ”ilerici görünelim diye, qadın yetgilerine sayqılı görünelim diye”, öz partisine getirib bir qadını başxan etmemekdedir. Toplum, yasaları, quralları, gelenekleri, qadınları, ve erkekleri gelib o yere yetişmişler ki böyle tezvirlere yer yoxdur. Demek qadınla erkek arasında toplumun her düzeyinde eşit düzeyde sağlıqlı yarışın olasılığı vardır. Qurtulmuş qadın da erkek kimin toplumun ve yaşamın savaşında erkek qadın demeden yarışa girib, ve en yaxçısı qazanır. Qadın olmaqdan ve erkek olmaqdan asılı olmadan geçimsel ve siyasal bir yarış o toplumum sağlığına ve uzunsüreli dengeliliğine yardımcı olur. Burda Finlanda’nı örnek getirerek heç belli bir amacım olmadığını ve yalnız sıradan bir qadını qurtulmuş bir ülkenin durumunu anlatmağa ve başqa yerlerler benzetmeğe çalışdım. Yoxsa eşitdeyerde Norvej’i ya Yenizelanda’yı da örnek getire bilirik. Qadın qurtluşundan söz edende, en temel olçumuz, toplumda qadının geçimsel yönden erkekle heç bir ayrım olmadan yasaların, quralların ve en azından modern geleneğin var olmasıdır. Geçimsel gücün ve girevenin (fürset) toplumda var olması ve kimse veya heç qurum terefinden önlenememesi, qadının özgürlüğünde böyük bir addımdır. Geçimsel (ekonomik) ayrımsızlığın yanında, qadının eğitimsel olaraq, erkekle eşitdurumda olmağı gereklidir. Eğitim qonusuna gelince, bu sözünü etdiğim eğitim düzeninde eğitilen geleceğin qadın ve erkeklerine atareklik düşünce açısından eğitim elbette ki yalnışdır. Bize göre, eğitim düzeni qadına ve erkeğe eşitgireveli olmalıdır. Nece ki ataerklik düşünceli qadınlar elbette ki ataerklik düşünceli gelecek quşağı eğitecekler, ve bu kor düğünlü dönerge her zaman sürecekdir. Toplumu bu ataerklik kor duğunden qurtarmaq üçün, eğitim düzeni bütünlükle erkek odaklı düşünce türünden arınmalıdır. Bize göre ”qadını özgür olmayan bir budun gerçek anlamda özgür değidir”.
Qadının sağlığı ve toplumda sağlığına önem vermek de qadın yetgilerinin en önemlilerindendir. Qadının eşitgireveli düzende yaşamda qalma, uzun yaşama, ve sağlıqlı yaşama qonusu da göz önüne alınmalıdır. Kişinin gelişme sürecinde, ava, savaşa, ve milletler arası üstünlük yarışına, erkekler daha çox yeylenmiş (tercih), ve qadınların düşüncesi de bu yönde yöntemlenmişdir. Yüzminler il sürecinde, kişi (insan) toplumlarında, erkekler daha da qaba ve savaşcıl olduqlarına göre, qadınlar da daha qaba ve daha savaşcıl erkek becertmeye doğru getmişler. Nece ki daha saldırqan ve savaşcı becerden qadınların budunları (millet) milletler arası daha başarılı olduqlarına göre, hem öz jenlerini daha çox yaya bilmişler, hem de öbiri milletlerin daha az saldırqan olan erkeklerinin jeninin yayılmasının önünü almışlar. Böyle bir durumda, toplumlar get gede daha çox saldırqan ve savaşcı qaba erkekleri ve onların becerden qadınları yeylemişler. Bizim geçmişden qalan ve indi de sürdürülen ekimimiz, ve yazınımız buna açıq tanıqdır.
Kişi geçmişinde, erkekğin diri qalmağını, uzun yaşamağını, ve sağlıqlı yaşamağını qadınınkına yeylenmişdir. Gelişme sürecinde, kişi toplumunda, qadın bu durumda ikinci olduğuna göre, boylu olmayanda her ay başı bir neçe gün aybaşı olub gücsüz olduğuna göre, az çox her zaman boylu olduğuna göre, doğduğu çocuğu emizdirib yetişdirdiğine göre, bedensel olaraq debilli doğumlardan gücsüz düşdüğüne göre, bedensel olaraq erkekden daha küçük qalmışdır. Erkeklerin özlerinden daha küçük bedeneli qadını yeylediğinde de gelişme sürecinde kişi dirisinin dişisinin daha küçük olduğu söylene bilir.

Qadın yetgileri qonusu, qız çocuğunun yaşama yetgisinden tutdu ta qadınsal ve dişibedensel qonularla ilgili eşyetgiler ve eşgireveler qonusudur. Erkek çocuğunu yeylemek (tercih) etmek ve toplumda atanın yetgilerinin ve gücünün erkek çocuğa geçmesi, bütünlükle qadın düşmanı yaxlaşımlı törelerdir. Kişiliğin geçmişinde bu yazıda anlatmağa çalışdığımız nedenlere göre, erkek çocuğu yeylemesi, ilk ve temel olraq qadının deyerini ve varlıq nedenini azaltmış ve soru altına çekmişdir. Qadına bu gerici ve qorxunc tutum, kişilik toplumlarının hemen hemen hamısında görünmekdedir. ”Yehudi”likden uzanıb gelen, ”Mesihi”lik kabusundan yaxlaşıq 1500 il sonra yavaş yavaş oyanan Avrupa milletlerinde qadının durumu yaxçılaşmağa doğru getmekdedir. Ancaq, İslam kabusunun qadın düşmanlı tutumlu düşünceleri hala sürdürülmekdedir, ve bu budunsal oyanış güneşi doğdu dağacaq durumda görünmekdedir. Toplumda qadının bedensel ve duyqusal sağlığı bütün devlet qurumları, devlet dışı qurumları terefinden, ve qurallarda, yasalarda, ve ekimde (kültür) sayılıb ciddi tutulmadıqca qadın öz gerçek yerini bula bilmeyecekdir. Qadın yaşam sürecinin erkek ile eşitsürecli veya eşitgireveli olması toplumun sağlığında en önemli belirleyicilerdendir.
Toplumun yönetiminde ve siyasetinde qadının eşgüclü ve eşgireveli olmağı en üstün yetgidir. Evin, kümenin (aile), ilin (iyalet), budunun (millet) ve ulusun yönetim yetgisinde, qadının erkek ile eşitgüclü ve eşitgireveli olması, en üstün yetgidir. Toplum yönetim ve yönteminde (siyaset), qadına heç bir geleneksel, düşüncesel, quralsal, ve yasal engel ve qapama (mani) olmamalıdır. Bu eşitgireve durumuna yetişmek üçün özellikle devlet qurumları belli ve geçici yasalarla qadınların yönetime ve siyasete qatqıda bulunmaları üçün üstünlük yaratmalıdırlar.

Bilimsel baxışdan uzaq ”acunda (dünya) her şey ikili, veya erkek-dişiden düzelmişdir” düşüncesine qarşıt, bizim bildiğimiz ve bize bilinene göre, evrende heç de böyle qural qaydan yoxdur. Evren ikili değildir. İkili görünse de gerçekden ikili değildir. Hele ki bu ikililik erkek-dişilik kimin anlamlara dokulse de, ve böyle görünse de bilimsel olaraq doğru değildir. Evrende ve acunda birlik de ikilik de üçlük ve habele çoxluq da görünmekdedir, ve ikilikde qalmaq ve ikiliği varlığın temeli qoymaq yalnışdır. Evrene benzer tanrı anlayışı da böyledir. Nece ki bir tanrılıq, iki tanrılıq, üç tanrılıq ve çox tanrılıq anlayışları kişinin beyninde derin çizgili izler buraxmuşdır, ve hele de bu çetin sarmaşıq çozulmemişdir. Bu tanrı qonusunu evrene eşitağırlıqda ve benzer olaraq getirdim, ve tanrı qonusunu burda anlatmaq isteğinde değilim.
Bilimsel olmayan görüşlere göre, bütün varlıq ikilidir ve her şeyin demek öbirisi de vardır. Böyle bir baxış elbette ki bilimsel olaraq yollarca incelenmeden ve doğrulanma ve yalanlanma süzgeçlerinden geçmeden heç danışılacaq deyerde de değildir. Ancaq, acunun ikili olduğu veya diriliğin ikili veya erkek-dişi olduğu daha çox görünür ve özü özüne qanıtlanan görünen bir görüngüdür. Her şeyin bir qarşıtı ve tersi var olduğu kişinin genel inanc ve anlayışlarındandır. Ancaq, gene de bu yaxlaşım bilimsel değildir. Dirilik (heyvan) acunu erkek-dişi görünürse de, çoxlu dirilerde bu durum var olmamaqdadır. Bilimsel olaraq, genelde ve temelde dişi belirlenen dirilik acununda, erkeğin görevi ve payı çoxunluqla döllemeden sonra dişiye ve töreme ürünlerine güven sağlamq olmuşdur. Bu görevlerin gerekli olmadıqları durumda, dişinin erkekğe, veya kişisel anlamda qadının erkeğe heç gereği de qalmamışdır. Doğa da özellikle dişi varlıqlar ve özellikle dişi dirilikler az değildir. Bu baxışda erkek, genelde gereği gedermek için varlığı olan veya varlığına dözülen bir varlığa qeder enir. Gerçekden de böyle baxılanda, bütün evren, bütün acun, bütün varlıq, ve bütün dirilik, bir dişidir. Bunu kişi düzeyinde desek, ”kişilik qadınlıqdır”, diye doğru olduğunu düşünürem.
Men diriliğin genelde dişi olduğu ve erkek çeşitinin sonradan veya gerekdiğine göre üretildiği düşüncesindeyem. Nece ki en ilkel bir sellullu dirilikden tutdu ta kişi kimin gelişmiş memeli diriliklerecen ister istemez erkeksiz düşüne bilinir, ancaq dişisiz düşünüle bilmez. Dirikiği sürdürmek üçün dişinin her zaman gerekli olduğunu ancaq erkeğin yalnız belli zamanlarda gerekliliğini düşünürem. Çeşitli diriliklerde dişilre, erkeğin görevi bitdiğinde veya gereği qalmadığında, erkeği sürgüne veya yoxluğa sürüklerler. Dirilik acununda dolleme ve güvenlilik qonusu bir türlü gerekli olmayan durumlarda, erkeğin gücünün veya varlığın çox seyrek olduğunu görmekdeyik.
Anlatdığım nedenlerin yanında, kişi çeşiti diriliğin töreme amacıyla dollemeye, ve yaşam sürdürme amacıyla güvene gereksinimi (ehtiyac) var. Öbiri erkeklerle, başqa diriliklerle, ve genelde doğa ile savaşda, daha saldırqan ve qaba erkek töremek gereği, erkekleri daha da aşırı saldırqanlığa sürükledikce, ve daha saldırqan erkek töremeye daha saldıqan erkek gereği duyulduqca, güven qonusu özü özünde ödüne (müsalihe) verilmiş duruma girmişdir. Gereğinden çox saldırqan ve qaba erkeklerin varlığı kişi toplumunda, güveni azaldıb, ve bu durum daha da saldırqan ve acımasız erkeklerin varlıq gereğini artırmışdır. Böylesine bir kor duğun döngüsünde kişi toplumu gelib buraya çatmışdır. Bura dediğimzde, ataerklik ortamında, ve düşüncesinde ”savaş uyqarlığı” olan kişilikden söz edirik.
Kişinin doğaya qarşı, başqa diriliklere qarşı, ve öbiri kişilere qarşı nece aşırı, ters, ve acımasız davranışlarının tanıqları bütün geçmişimizde, ve on min iller önceden daş çizgilerinden tütdu ta yeni yazı ve qoşqularacan belli görünmekdedir. Bu üzücü durum, kişinin gelişme yolunda hala ilkel aşamada olduğunu sergilemekdedir.
Bu yazının sonunda, indiki Türk Dünyası’nda, Azerbaycan’da, ve özellikle Güney
Azerbaycan’da qadınla ilgili görüşlerimi veya isteklerimi sıralıyıb, bütünleşdirirem:
Qadıncılıq ve dişicilik, toplumda ve eğitimde genel ve temel düşünceler kimin yerine otutdurulmlalıdır. Bu yönde, qadına geçici olaraq üstün yetgiler, devlet qurumları ve devlet dışı qurumların qurallarında ve yasalarında, açıqca, yorum gereği olmadan yazılıb tanınmalıdır.
Genel ve bütün yetgiler qadının cinsel ilişgilerinde tanınmalıdır. Yasal olaraq evlenme yaşının 18den az olmaması sıxı olaraq devlet terefinden gözlenilmelidir.
Yasal olaraq qadına qarşı şiddet, cinsel ve bedensel usanc (eziyyet), azar, incitme, ve tecavuz, sert ve sıxı olaraq devlet terefinden gözlenmelidir.
Toplumda qadının tam ve bütün olaraq kişisel yetgileri (heqleri) devlet qurumları ve devlet dışı qurumlar terefinden tanınmalı ve gözlenmelidir.
Qadının istediği yere istediği zaman gede bilmek özgürlüğü tam ve bütün olaraq devlet qurumları ve devlet dışı qurumlar terefinden tanınmalı ve gözlenmelidir.
Qadının geçimsel (ekonomik) olaraq tam ve bütün yetgileri, alıb satma, üretme, yatırım, yer yiyeliği, qalıt ve irs yiyelenmesi, ve bankalardan ödünc ve borc almada eşitgireve ve eşityetgili olduğu devlet qurumları ve devlet dışı qurumlar terefinden tanınmalı ve gözlenmelidir.
Qadının her dalda (sahe) çalışma yetgisi, iş alanında qadın gücünün oranının dengeleme yetgisi, emeği qarşılığında (maaş) eşitqarşılıqlı olma yetgisi, işledği alanda eşitgireveli yükselme oranının dengeleme yetgisi, devlet qurumları ve devlet dışı qurumlar terefinden tanınmalı ve gözlenmelidir.
Sağlıq qonusunda, qadının töreme oranının dengeleme yetgisi, doğuş ölümleri oranının dengeleme yetgisi, boylu (hamile) olmaq veya olmamaq, boylu olduqda çocuğu tutub tutmamaq yetgisi, küme (aile) düzenleme yetgisi, küme, sağlıq, ve sayrılıqlardan (xestelik) qorunma yetgisi, sağlıq uzmanlarına erişme yetgisi, bedensel ve beyinsel sağlıq yetgisi, devlet qurumları ve devlet dışı qurumlar terefinden tanınmalı ve gözlenmelidir.
Eğitim qonusunda, qadının her yaşda, her dalda (movzu), her düzeyde, her yerde, eğitim, oxuma yazma ve yazın yetgisi, devlet qurumları ve devlet dışı qurumlar terefinden tanınmalı ve gözlenmelidir.
Toplum yönetim ve yöntem qerar qurumlarında qadının görevde olma ve qonumunda yükselme yetgisi, devlet qurumları ve devlet dışı qurumları terefinden tanınmalı ve gözlenmelidir.
Qadının siyasi yönetimin en aşağı düzeyinden tutdu ta meclis vekilliği, baxanlıq ve başbaxanlıq düzeyinecen eşitgireveli ve eşityetgili olmağı ve qadının devlet qurumlarında oranının dengeleme yetgisi, devlet qurumları ve devlet dışı qurumlar terefinden tanınmalı ve gözlenmelidir.
Bu yazıda, qısa da olsa, öz görüşlerimi qadının bizim toplumda olacaq yeri ve yetgileri qonusunda söze getirmeğe çalışdım. Umarım gelecekde daha yeterli zaman içinde ve daha deyerli bilgilerle bu qonuyu daha da çox araşdırma girevesini yiyelenerem.

Oğuz Türk
2013

www.gaip.biz